Nationale Verhalendag in Madurodam: Kun je je voorstellen hoe het is om niet vrij te zijn?

Kun je je voorstellen hoe het is om niet vrij te zijn, klonk het op de Nationale Verhalendag in Madurodam; de jaarlijkse aanloop naar de Nationale Kinderherdenking op 4 mei. Of dat je uit het raam kijkt en hoort dat het, anders dan gisteren, vandaag oorlog is? Weten dat in de oorlog iets verschrikkelijks is gebeurd, maar dat niet begrijpen, vertelde wijlen Dieuwertje Blok op een eerder Verhalendag. En dan de vraag: wat zou jij doen, als het oorlog zou zijn en mensen die je kent mogen niet meer wat jij wel mag?

Verzet
Dan doen wij dat ook niet meer, besloot de oma van Bas Westerweel toen Joden in de Tweede Wereldoorlog niet meer naar de bioscoop mochten, niet meer in het park en niet meer met de tram. Kleine daden van verzet tegen wat radio-en televisiepresentator geraffineerde maatregelen noemde. Telkens weer nieuwe stapjes die de vrijheid van een groep mensen inperkte en mensen die bij een andere groep hoorden de indruk gaven dat het allemaal toch wel meeviel. Of dachten: maar ik mag wel naar de bioscoop, in het park en met de tram. Dat zijn momenten dat je moet denken “maar waarom is dat dan?” zei Westerweel. Zo gaat het telkens, zei hij. Als het niet goed gaat heeft iemand dat gedaan. In dit geval waren de Joden schuldig en als dat keer op keer wordt gesteld, moet je jezelf afvragen “Maar is dat wel waar?” Of zoals het eerder klonk: “Om te begrijpen moet je nieuwsgierig zijn”.

Kinderen
Tijdens de Verhalendag vertelde Westerweel over Truus Wijsmuller-Meijer (1896-1978) die meer dan 10.000 Joodse kinderen had gered. Een sociaal actieve vrouw die in 1938 werd benaderd om Joodse kinderen tot 17 jaar uit NAZI-gebied tijdelijk onder te brengen in Engeland. Het verzoek bracht haar bij Adolf Eichmann in Wenen die verantwoordelijk was voor de gedwongen ‘emigratie’ van Joodse Oostenrijkers. Hij stemde uiteindelijk toe, mits ze er in slaagde om op de joodse rustdag  binnen vijf dagen met zeshonderd kinderen af te reizen. Dat lukte en was het begin van een reeks kindertransporten tot september 1939.

Afscheid
Leo Katz was een van die kinderen, zei Westerweel. Zijn moeder bracht hem naar het station van Frankfurt. Zijn vader was eerder opgepakt. Eén koffer met weinig erin mochten de kinderen meenemen. Na het afscheid van zijn moeder was Leo Katz ervan overtuigd dat hij vanaf dat moment alleen op de wereld was. Wat zal dat met je doen, vroeg Westerweel zich af. Zul je dan bang zijn als  je daar met je koffertje staat en je weet niet waar je naar toe gaat? Leo’s zoon Shmuel kreeg daar nooit echt een antwoord op, vertelde hij Westerweel. De oorlog werd een gesloten boek dat nauwelijks meer open ging. Of dat goed was? Het is zoals het is, concludeerde rabbijn Shmuel Katz met Westerweel: je moet het ermee doen.

Verhaal
Holocaust-overlevende Esther Vleeschhouwer-Blocq zei haar achterkleindochter Lilach alleen iets over de oorlog wanneer ze daar naar vroeg. Want wat moet je een jong kind nu over die tijd meegeven, was haar overweging. Dat verhaal vertelde ze wel aan schrijfster Femmetje de Wind die het publiceerde als ‘Hij noemde me Elly’. Lilach las dat ook en hield zich dan voor dat het over iemand anders ging; dat maakte het makkelijker, zei ze op de Verhalendag. In het kort: de zestienjarige Elly Blocq wordt verliefd op Wim Vleeschhouwer en niet veel later trouwen ze. Begin 1943 staan twee NSB’ers voor de deur: Elly moet meekomen. Wim werkte voor de Joodse Raad en was vrijgesteld van transport, maar besloot vrijwillig met haar mee te gaan. Naar kamp Vught gaat het waar ze van Wim wordt gescheiden en later naar Auschwitz en andere kampen. Na de oorlog vindt ze Wim terug.

Ontvuchten
Zo’n 400 kinderen waren naar de Verhalendag in Madurodam gekomen; meer dan vorig jaar, stelde de organisatie vast want toen waren er pakweg 350 kinderen uit hele het land. Scholen krijgen er meer belangstelling voor, klonk het. Wellicht ook omdat er steeds minder mensen zijn die uit eigen ervaring kunnen vertellen hoe het er 80 jaar geleden aan toe ging in Nederland. Sindsdien is er hier geen oorlog meer geweest. In Oekraïne is er daarentegen nog steeds een aan de gang, vertelde Victoria die het getroffen land na twee pogingen te ontvluchten. Burgemeester Rand Yasin van Madurodam wist ook wel wat over een oorlog te vertellen; zij ontvluchtte die in Syrië.

Werkwoord
Rand nam het doe-boek ‘Kom in actie’ in ontvangst dat kinderen moet inspireren om in actie te komen voor het behoud van vrijheid. Zelf riep ze iedereen op om elkaars cultuur te leren kennen. Dat helpt in elk geval om elkaar te begrijpen. Net als openstaan voor een andere mening dan je zelf hebt. En Unicef-ambassadeur Myron Hamming vroeg iedereen thuis na te denken over iets wat op deze Verhalendag werd verteld. En om daar iets mee te doen. Want vrijheid is een werkwoord, zei Dorien Korsten, directeur Stichting Nationale Kinderherdenking 4 mei. Ook al zal een leraar Nederlands dat anders zien, voegde ze er aan toe.

Bron: Eigen verslaggeving