Nieuw Parijs: van Monet tot Morisot toont wat wordt gekoesterd aan de stad, én wat gezamenlijk liever werd vergeten.

Parijs: dat is de stad waar altijd de zon schijnt, schetst Frouke van Dijke van het Kunstmuseum Den Haag. Dat beeld is mede ontstaan door de schilders van het Impressionisme, vertelde de conservator 19e-eeuwse kunst bij de presentatie van de grote overzichtstentoonstelling over de sociale omwentelingen in de tweede helft van 19e-eeuws Parijs. “De kraamkamer van het impressionisme kent twee gezichten en deze beroemdste nieuwbouwwijk van de wereld lijkt daarin onmiskenbaar op onze huidige maatschappij. Nieuw Parijs: van Monet tot Morisot toont wat wordt gekoesterd aan de stad, én wat gezamenlijk liever werd vergeten.” Te zien in het Kunstmuseum Den Haag tot en met 9 juni.

Afgeleverd
Nog niet alle schilderijen van deze tentoonstelling hingen bij de presentatie al op hun plek, zei Van Dijke. Enkele werken waren eerder op de dag pas afgeleverd en moesten nog worden opgehangen. Het was dus zaak dat ze haar gasten zolang mogelijk aan de praat hield zodat het personeel de lege plekken kon vullen, grapte ze. En ze waarschuwde haar gasten alvast om bij de bezichtiging goed te letten op rondslingerend gereedschap.

Stadsgezichten
Bijzonder trots is het Kunstmuseum Den Haag op drie stadsgezichten die Claude Monet in 1867 schilderde. De werken bieden vanaf het balkon van het Louvre uitzicht over het toen  nieuwe Parijs. De drie stadsgezichten gelden nu als liefelijk, vertelde Van Dijke, terwijl ze eigenlijk radicaal zijn. Door de werkhouding van Monet die daardoor de klassieke kunst letterlijk de rug toekeert om het leven op straat vast te leggen. Met reclames, urinoirs en andere banaliteiten die tot dan niet in de kunst te zien waren. “Een radicale breuk met de norm,” stelde Van Dijke. En voor wie wat gevoel voor symboliek heeft: in 1867 overleed ook Jean-Auguste-Dominique Ingres; de laatste vertegenwoordiger van het classicisme.

Metropool
Kunsthistorica Linda Nochlin beschreef Monets drie stadsgezichten uit 1867 als “het meest betekenisvolle gebaar” van een kunstenaar richting een museum. Nieuw Parijs laat de ‘geboorte’ van het impressionisme zien en de tien jaar die volgen: het beleg van de stad door Pruisen in 1870, hongersnood, strijd om gelijkheid, burgeroorlog en de wederopbouw die volgt. Stedenbouwkundige Georges-Eugène Haussmann kreeg van keizer Napoleon III de vrije hand om het middeleeuwse Parijs vanaf 1853 rap te slopen. Hij herbouwde die net zo snel tot een moderne metropool. Een leefbare stad, met aandacht voor veiligheid en infrastructuur, hygiëne, sociale cohesie, natuur en vrije tijd. Maar alleen voor een nieuwe elite. De arme bevolking wordt naar de randen gedreven en er heerst speculatie op de huizenmarkt waar slechts enkelen van profiteren. Arbeidsmigratie leidt tot uitbuiting en wrijving tussen de verschillende klassen in de maatschappij.

Transformeren
“De impressionisten ontmoeten elkaar tijdens de hoogtijdagen van Haussmanns stadsvernieuwing,” vertelde Van Dijke. “Tienduizenden arbeiders bouwen op dat moment niet alleen nieuwe huizen en straten, maar ook aan de mythe van Parijs: de stad van licht, schoonheid en romantiek. Parijs krijgt een nieuwe smoel. Men kijkt met een mix van optimisme en vrees naar de toekomst in een tijd waarin zowel de moderne kunst als de stad Parijs totaal transformeren.”

Desastreus
Met die moderne kunst ging het aanvankelijk niet zo hard. Het stadsgezichtenjaar 1867 was ook het jaar dat Parijs een wereldtentoonstelling hield waarvan de organisatie liever geen impressionisten exposeerde. Ook elders vingen de schilders van deze stroming bot. Dat veranderde na de Frans-Duitse of Frans-Pruisische Oorlog die tussen 1870 en 1871 werd uitgevochten en voor Frankrijk en Napoleon III desastreus afliep. Net als voor veel Parijzenaars die zich na het einde van de oorlog hadden aangesloten bij de Commune van Parijs die bloedig werd neergeslagen door het leger van de Derde Franse Republiek.

Wederopbouw
Daarna hervond het leven al snel weer z’n gewone gang, volgde wederopbouw van de stad en werd naar eenheid gestreefd. Parijs werd de stad waar de zon altijd schijnt en waar kunstenaars in vrijheid oude structuren afbraken. Zo begon het leven dat wij nu kennen, zei van Dijke. Ook met de negatieve aspecten die nu in een stad als Den Haag spelen met veel, heel veel arbeidsmigranten die niemand in de buurt wil maar die klaarblijkelijk toch nodig zijn.

Dubbelzinnigheid
Nog even over die kunst: “We denken bij het impressionisme altijd aan landschappen, maar de kraamkamer daarvan is echt in Parijs,” zei Margriet Schavemaker, directeur Kunstmuseum Den Haag. “We laten in deze tentoonstelling zien hoe kunstenaars van Monet tot Morisot omgingen met die moderne grootstedelijke dubbelzinnigheid. Is dit city marketing avant la lettre of is er meer gelaagdheid in die zachte rooskleurige beelden te vinden? Ik ben trots op het jarenlange onderzoek en de vele unieke bruiklenen die bezoekers mee nemen in de start van impressionisme en nieuwe perspectieven bieden op de geschiedenis van een stad die we allemaal liefhebben.”

Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus en een kinderkunstboek door Charlotte Dematons, in de succesvolle reeks kinderkunstboeken die het Kunstmuseum uitgeeft met Uitgeverij Leopold.